Η σημαντικότερη πόλη της αρχαίας Ικαρίας συμμετείχε ενεργά στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία
Η Οινόη ήταν η σημαντικότερη πόλη της αρχαίας Ικαρίας και υπήρξε διοικητική έδρα κατά τη ρωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή περίοδο, φιλοξενώντας πιθανώς τον τοπικό διοικητή (η παρουσία μνημειακών κτιρίων το υποδηλώνει).
Βρισκόταν στη βορειοδυτική ακτή, στη θέση του σημερινού χωριού Κάμπος και το όνομά της συνδέεται με το κρασί (οἶνος), από την αμπελοκαλλιέργεια και το εμπόριο του περίφημου τοπικού Πράμνιου οίνου, που παραγόταν στους πρόποδες του όρους Πράμνος. Η εγκατάσταση στην περιοχή χρονολογείται ήδη από τη Μυκηναϊκή εποχή και συνεχίστηκε αδιάλειπτα.
Ως μεγαλύτερη πόλη του νησιού, η Οινόη απέκτησε πολιτική οντότητα ήδη από την αρχαϊκή/κλασική περίοδο. Συμμετείχε ενεργά στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία, εμφανιζόμενη στους φορολογικούς καταλόγους της. Μάλιστα, το 450 π.Χ. οι Οιναίοι Ικαρίας κατέβαλαν συνεισφορά σχεδόν τριπλάσια από την αντίστοιχη που πλήρωσαν οι Θερμαίοι (σημερινά Θέρμα Ικαρίας) την ίδια χρονιά.
Η οικονομική και πολιτισμική σημασία της Οινόης αντανακλάται επίσης στη δραστηριότητα του νομισματοκοπείου της και στις παραστάσεις των νομισμάτων της. Η πόλη εξέδωσε δύο κύριες σειρές νομισμάτων. Την κλασική σειρά του 4ου αι. π.Χ. (αργυρά και χάλκινα) και μια μεταγενέστερη των ελληνιστικών χρόνων (αποκλειστικά χάλκινα).
Οι θεματικές επιλογές του νομισματοκοπείου αντλούνται από την τοπική παράδοση και τις επικρατούσες λατρείες στην Ικαρία. Στα αργυρά τετράδραχμα και δραχμές στην εμπρόσθια όψη εικονίζεται η κεφαλή της θεάς Αρτέμιδος με φαρέτρα στον ώμο, ενώ στην οπίσθια όψη εικονίζεται ταύρος ορμητικός πάνω σε έδαφος. Στο έξεργο του οπισθότυπου αναγράφεται το όνομα της πόλης ως «ΟΙΝΑΙ» (πλήρες Οἰναίων). Στα χάλκινα νομίσματα εμφανίζεται επίσης η Άρτεμις, ενώ στο αντίστροφο άλλοτε απεικονίζεται ο ταύρος και άλλοτε κριός. Κατά την ελληνιστική περίοδο, οι παραστάσεις αλλάζουν και εικονίζεται πλέον ο θεός Διόνυσος στεφανωμένος με κισσό στην εμπρόσθια όψη και ένα τσαμπί σταφύλι στην οπίσθια.
Στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο του Κάμπου σώζονται διάσπαρτα κατάλοιπα από διάφορες χρονικές περιόδους, τα οποία μαρτυρούν την οικιστική και δημόσια ζωή της αρχαίας Οινόης. Διακρίνονται ερείπια τείχους, αγωγών ύδρευσης και αποχέτευσης, δεξαμενές νερού, καθώς και λουτρικές εγκαταστάσεις. Στις παρυφές της πόλης έχουν αποκαλυφθεί νεκροταφεία διαφόρων περιόδων. Στην Αρχαιολογική Συλλογή του Κάμπου εκτίθενται πολλά από τα ευρήματα.
Στη βορειοανατολική πλαγιά του λόφου της Αγίας Ειρήνης δεσπόζουν τα μνημειακά ερείπια ενός ωδείου, γνωστό τοπικά και ως «Παλάτι». Πρόκειται για ένα εξαιρετικής κατασκευής αρχιτεκτόνημα των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων, δομημένο με επιμελημένη τοιχοποιία και χαρακτηριστικές μεγάλες καμάρες. Διατηρούνται η χαμηλή σκηνή και μέρος του κοίλου με τα μαρμάρινα τοξωτά ανοίγματα, στοιχεία που προσδίδουν ιδιαίτερη φυσιογνωμία στον χώρο. Σήμερα αποτελεί το πιο εντυπωσιακό σωζόμενο οικοδόμημα του αρχαιολογικού χώρου.
Ένα από τα σημαντικότερα μεσοβυζαντινά μνημεία της Ικαρίας είναι ο σταυροειδής με τρούλο Ιερός Ναός της Αγίας Ειρήνης του Κάμπου. Έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια μεγάλης τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής (5ου–6ου αι.), τμήματα της οποίας διακρίνονται κατά τόπους μέχρι σήμερα (ενσωματωμένες κολόνες και αρχιτεκτονικά μέλη). Ο ναός είχε χρονολογηθεί παλαιότερα τον 9ο-10ο αι., πρόσφατα όμως προτάθηκε ως πιθανότερη χρονολογία ανέγερσής του ο 11ος-12ος αι.
Ευρήματα από την περιοχή της αρχαίας Οινόης, καθώς και από άλλες θέσεις της βόρειας Ικαρίας, εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή Κάμπου καθώς και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ικαρίας (στον Άγιο Κήρυκο).
Βιβλιογραφία
Ιωάννης Μελάς, Ιστορία της νήσου Ικαρίας από των προϊστορικών χρόνων μέχρι της καταλήψεως της νήσου υπό των Τούρκων το 1521 μ. Χ, τ. Ι–ΙΙ (Αθήνα 1955-1958)
Παύλος Λαζαρίδης, Αρχαιολογικόν Δελτίον 23 (1968), Χρονικά, σ. 397
Αντώνης Παπαλάς, Αρχαία Ικαρία, Εκδόσεις Καλοκαιρινός, 2002
Θεμιστοκλής Κατσαρός, Ικαριακά Σύμμεικτα, Εταιρεία Ικαριακών Μελετών, Αθήνα 2006.
Γεώργιος Δεληγιαννάκης, Εκχριστιανίζοντας τις νησιωτικές κοινότητες του ανατολικού Αιγαίου. Η περίπτωση της νήσου Ικαρίας, Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, Τόμ. 36 (2015).
Internet:
Επιμέλεια, έρευνα και σύνταξη κειμένου:
Γιώργος Σούρτης, για το Ράδιο Ικαρία 87.6 / Radio Ikaria 87.6 FM
Άγιος Κήρυκος, 30/5/2025.
